استان هُرمُزگان نام یکی از استان‌های جنوبی ایران است[۲] که در شمال تنگه هرمز قرار گرفته‌است.
استان هرمزگان در حدفاصل بین مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده‌است. این استان حدود ۶۸هزار کیلومتر مربع (کمابیش اندازه کشور گرجستان) مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور است.
هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استان‌های فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آب‌های گرم خلیج‌فارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر دربرگرفته‌است.[۳]
محتویات
تاریخچه
در آبان سال ۱۳۱۶ براساس قانون تقسیمات کشوری[۴] ابتدا کشور ایران به شش استان شامل استان‌های شمال‌غرب، غرب، شمال، شمال‌شرق، جنوب و مکران تقسیم شد. بندرعباس که آن زمان عباسی نامیده می‌شد بخشی از استان جنوب بود.[۴]
دی‌ماه همان سال مجدداً تقسیمات جدیدی صورت گرفت و در آن کشور ایران به ۱۰استان تقسیم شد[۵] که استان هشتم (به مرکزیت کرمان) آن شامل شهرستان‌های کرمان، بم، بندرعباس، خاش و … بود و اکثریت شهرستان‌های این استان در استان هشتم قرار داشتند، اما بعضی از شهرستان‌های غربی این استان در استان هفتم (به مرکزیت شیراز)قرار داشتند.
تا سال ۱۳۳۹ نام استان‌های ایران به همان صورت یکم، دوم و … باقی ماند ولی از آن سال به بعد با سوابق تاریخی مناطق، این تقسیمات تغییر یافت و با توجه به آن تأسیس تعدادی فرمانداری کل تصویب شد که فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) از آن جمله است.[۶]
استان هرمزگان تا سال ۱۳۱۶ جزیی از ایالت بنادر و جزایر خلیج‌فارس به مرکزیت بوشهر بوده‌است، پس از آن فرمانداری بندرعباس تابع استان کرمان شد که میناب، حاجی‌آباد (سعادت‌آباد)، قشم و جاسک بخش‌های تابعه آن بودند و بندرلنگه، بستک و گاوبندی هم به صورت سه بخش از توابع شهرستان لار جزو استان فارس محسوب می‌شدند.[۶]
در سال ۱۳۳۲ بندر لنگه به شهرستان تبدیل شده و بستک، گاوبندی، شیبکوه و جزایر کیش و حومه بخش‌های پنج‌گانه آن شدند.[۶]
درسال ۱۳۳۴ میناب هم به شهرستان تبدیل شد و با بخش‌های رودان – بیابان و حومه، دوران سیاسی نوین خود را آغاز کرده و بخش‌های فین و خمیر به شهرستان بندرعباس افزوده شدند. از مجموع شهرهای بندرعباس و میناب فرمانداری کل بنادر و جزایر بحر عمان تشکیل شد.
در سال ۱۳۴۶ فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان و فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس منحل شده و استان بنادر، جزایر، سواحل خلیج فارس و دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) تشکیل شد و شهرستان چابهار و بوشهر نیز جزء شهرهای استان ساحلی محسوب گردید.
در سال ۱۳۵۵ بنا به پیشنهاد وزیر کشور، هیئت وزیران تصویب کرد که نام استان ساحلی، بنادر، جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان به استان هرمزگان تغییر یابد.[۷][۸] در نامه وزیر کشور به استاندار وقت در توجیه نام هرمزگان آمده‌است: واژه هرمزگان به مناسبت نام هرمز و به خاطر موقعیت خاص تنگه هرمز که برای ایران ارزش حیاتی خاص دارد و به خاطر موقعیت جغرافیایی این استان که کاملاً در مقابل تنگه هرمز قرار گرفته‌است انتخاب شده‌است.
شهرستان‌ها و تقسیمات کشوری
استان هرمزگان دارای ۱۳ شهرستان، ۲۳ شهر، ۳۳ بخش و ۷۱ دهستان و ۲۱۷۰ آبادی دارای سکنه است. بنا به سرشماری به‌عمل آمده در سال۱۳۹۵ جمعیت استان هرمزگان ۱۷۷۶۴۱۵ نفر است.[۲][۹]
چندین دهه قبل این استان جزوی از استان‌های کرمان و فارس به‌شمار می‌رفته‌است.[۲] فهرست شهرستان‌های استان هرمزگان عبارت‌اند از:
- شهرستان ابوموسی
- شهرستان بستک
- شهرستان بندرعباس
- شهرستان بندر لنگه
- شهرستان جاسک
- شهرستان حاجی‌آباد
- شهرستان رودان
- شهرستان قشم
- شهرستان پارسیان
- شهرستان میناب
- شهرستان خمیر
- شهرستان بشاگرد
- شهرستان سیریک
جزایر
استان هرمزگان دارای ۱۴جزیره است که عبارت‌اند از:
- جزیره قشم
- جزیره ابوموسی
- جزیره کیش
- جزیره لاوان
- جزیره هندرابی
- جزیره شتور (شیدور یا جزیره ماران)
- جزیره لارک
- جزیره هرمز
- جزیره هنگام
- جزیره تنب بزرگ
- جزیره تنب کوچک
- جزیره سیری
- جزیره فرور بزرگ
- جزیره فرور کوچک
شهرستان بندرعباس
بندرعباس به‌عنوان مرکز استان امروزه یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز مهم فعالیت‌های اقتصادی و تجاری است. این شهر که در قسمت انتهایی خلیج‌فارس و در فصل مشترک شاهراه خلیج‌فارس و دریای عمان واقع شده‌است، نقش مهمی در زمینه صادرات و واردات کشور ایفا می‌کند. تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهید رجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، کارخانه آلومینیم هرمزگان، کشتی‌سازی خلیج‌فارس، فولاد و سیمان هرمزگان از این جمله هستند.
استان هرمزگان از طریق زمینی به استان‌های بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و با راه‌آهن به راه‌آهن سراسری ایران متصل است و از طریق هوا با داشتن فرودگاه‌های بین‌المللی بندرعباس، کیش، بندرلنگه و قشم به سراسر جهان متصل است.
استان هرمزگان جزو پردرآمدترین استان‌های ایران محسوب می‌شود، با اینکه این استان از نظر درآمد اولین استان کشور است اما متأسفانه از نظر تقسیم بودجه در رده بیست و چهارمین استان قرار دارد.[۲]
زبان و نژاد
استان هرمزگان، از دیرباز محل نخستین اجتماع‌ها و گاهواره فرهنگی کهن و مرکز آبادی بوده و نخستین حکومت‌های با فرهنگ، در کرانه‌های آن به وجود آمده‌است. در کرانه‌ها و جزیره‌های هرمزگان، فارس‌ها، بلوچ‌ها، عرب‌ها و سیاهان و تیره‌های آمیخته در کنار هم به سر می‌برند که گاهی در اثر ائتلاف‌های جمعیتی، هویت‌های جدید شهری همچون بندری و مینابی را به وجود آورده‌اند.[۱۰]
زبان مردم هرمزگان عموماً لهجه‌های گوناگون گویش بندری (از وارثین پارسی میانه و باستانی) است که از زیرشاخه‌های زبان فارسی محسوب می‌شود که دارای پیوندهایی با زبان مردم لارستان استان فارس است؛ و همچنین در نواحی شرقی مانند جاسک زبان بلوچی رواج دارد؛ و نیز در نواحی غربی وجزایر ایرانی خلیج فارس زبان عربی رایج است، بطور مثال: مثلاً در روستای شناس و دهستان و چیرویه ساکنان این مناطق به زبان عربی سخن می‌گویند.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
موقعیت اقتصادی
فعالیت عمده مردم هرمزگان در زمینه کشاورزی، ماهی‌گیری و تجارت است. منطقه میناب و رودان به عنوان قطب‌های کشاورزی استان به‌شمار می‌آید. این استان همچنین دارای معادنی از قبیل نفت، گاز، کرومیت، خاک‌سرخ و … است. در ضمن هرمزگان در زمینه حمل و نقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی برجسته‌ای برخوردار است. جزایر کیش و قشم به عنوان مناطق آزاد تجاری از لحاظ اقتصادی برای این استان سود سرشاری را به دنبال دارند.[۲]
مردم‌شناسی
بافت جمعیتی استان تنوع فراوانی دارد. از شرق با فرهنگ و سنن بلوچ‌ها شروع می‌شود و پوشش مردم به‌خصوص زنان بسیار شبیه بلوچ‌ها است و در مرکز و غرب استان بیشتر از فرهنگ بومی خود و لباس آنها بیشتر فرنگی است و زنان پوشش مشهور بندری، لباسی با پارچه‌های رنگی شاد قرمز سبز زرد و آبی و اکثراً زری‌بافی شده. روایت‌ها فرهنگ مردم هرمزگان حکایت از رشد، تکامل، اختلاط و تنوع بسیار دارد.[۲][۱۶]
آیین‌ها، افسانه‌ها و اعتماداتی که از قلهٔ کوه‌ها تا حضور دریا و صیادان را دربر گرفته‌است، بر این چهارراه فرهنگی می‌توان از همهٔ اقوام، ملت‌ها و ادیان آمده و رفته چیزهای بسیار بر جای مانده یافت. پس باید با ضرب دهل‌ها ونقش لباس همراه شد وبه تماشای زار و عضوا نشست تا تاریخ دیرینهٔ فرهنگ وتمدن هرمزگان را که حکایت مردم دیرزی این دیار وهم نشینی آنان با مهاجران از دور آمده را دریافت. همچنین شماری از مردم این استان از ایرانیان آفریقایی‌تبار هستند.[۱۱][۱۷]
حمل‌ونقل
شبکه راه‌های زمینی
عمده راه‌های زمینی هرمزگان عبارتند از:
بندرعباس ـ بندرلنگه–پارسیان–بوشهر
بندرعباس–گهکم–داراب–شیراز
بندرعباس–بستک–لار–جهرم–شیراز
بندرعباس–حاجی‌آباد–سیرجان–کرمان
بندرعباس–رودان–کهنوج–کرمان
بندرعباس–میناب–جاسک–چابهار
بندرعباس–لار–جهرم–شیراز
شبکه راه‌آهن
ریل‌گذاری اولین شبکه راه‌آهن استان در زمستان ۱۳۷۳خورشیدی به پایان رسید. عملیات ریل‌گذاری این شبکه از بافق تا بندرعباس به طول۷۰۰ کیلومتر با اعتباری افزون بر۱۶۴میلیاردریال اجرا شد. باند دوم مسیر بافق به بندرعباس در سال۱۳۹۱ توسط رئیس‌جمهور محمود احمدی‌نژاد افتتاح شد.
هم‌اکنون مسیر ریلی شیراز–جهرم–لار–بندرعباس در دست ساخت است.
فرودگاه‌ها
استان هرمزگان با توجه به موقعیت استراتژیک‌اش دارای چندین فرودگاه بین‌المللی و داخلی است که هر روز در آنها پروازهای متعددی به نقاط مختلف ایران و منطقه انجام می‌شود.
- فرودگاه بین‌المللی بندرعباس
- فرودگاه بین‌المللی قشم (دِیْرستان)
- فرودگاه بین‌المللی کیش
- فرودگاه بندرلنگه
- فرودگاه ابوموسی
- فرودگاه هندورابی[۱۸]
جستارهای وابسته
- فهرست شهرستان‌های استان هرمزگان
- فهرست بخش‌های استان هرمزگان
- فهرست دهستان‌های استان هرمزگان
- فهرست جزایر استان هرمزگان
- فهرست چشمه‌ها و مراکز آب درمانی استان هرمزگان
- فهرست رودخانه‌های استان هرمزگان
- فهرست بادهای استان هرمزگان
- فهرست کوه‌های استان هرمزگان
- فهرست نقاط دیدنی استان هرمزگان
- اصطلاحات جغرافیایی در هرمزگان
- شهرک‌های صنعتی هرمزگان
- بادباوری در هرمزگان
- صنایع‌دستی (هرمزگان)
- جغرافیای طبیعی و اقلیمی استان هرمزگان
- جغرافیای تاریخ استان هرمزگان